Δεδομένου ότι για την επιχείρηση «κρίση» πνέει ούριος άνεμος, πλησιάζει πλέον η λυπηρή στιγμή να δούμε πώς στην Ελλάδα μετατρέπεται σε ωμή πραγματικότητα η απειλή των αποκαλουμένων «Ειδικών Οικονομικών Ζωνών»: μία απειλή ορατή ήδη από καιρό, όταν οι προοπτικές για το μέλλον που αναλύοντο σ'αυτό το blog, για πολλούς ηχούσαν σαν ακραία καταστροφολογία.
Είναι τώρα ένας χρόνος που ο Φίλιπ Ρέσλερ, ο βιετναμέζικης καταγωγής νεαρός αντικαγκελάριος της κυβέρνησης Μέρκελ, επισκέφθηκε την Ελλάδα ως επί κεφαλής μιας αντιπροσωπείας Γερμανών επιχειρηματιών και έθεσε ανοιχτά ενώπιον της ελληνικής κυβέρνησης το θέμα της σκοπιμότητας δημιουργίας Ειδικών Οικονομικών Ζωνών με στόχο την προσέλκυση ξένων επενδύσεων. Οι υπουργοί Βενιζέλος και Χρυσοχοϊδης συμφώνησαν ως προς την καταλληλότητα ζωνών όπως η Ήπειρος, η Θράκη, η Πελοπόννησος και το Νότιο Αιγαίο, αλλά η γραφειοκρατία των Βρυξελλών προς το παρόν κωλυσιεργεί, όχι τόσο λόγω ηθικού κωλύματος, όσο από φόβο μην ευνοήσει τον «αθέμιτο ανταγωνισμό» εντός της ίδιας της Ευρωζώνης. Παρ'όλ'αυτά, οι πολλοί και ενθουσιώδεις οπαδοί αυτής της ιδέας (ντόπιοι και ξένοι) δεν έχασαν χρόνο, και αυτές τις πρώτες μέρες του Σεπτεμβρίου ο Γερμανός υφυπουργός Εργασίας, Χανς Γιοακίμ Φούχτελ, περιόδευσε στην Πελοπόννησο βολιδοσκοπώντας το πεδίο και τις διαθέσεις αρχών και επιχειρηματιών με το βλέμμα στραμμένο στο άμεσο μέλλον. Φυσικά, στις ατζέντες εργασίας τους αποφεύγουν ακόμα να χρησιμοποιήσουν ανοιχτά τον όρο «Ειδικές Οικονομικές Ζώνες», δεδομένου ότι μπορεί να εγείρει υποψίες, όπως συνέβη προ ημερών στο νησί της Λέρου. Είναι προτιμότερο να μιλούν απλά για «επενδύσεις», για «στρατηγικά σχέδια περιφερειακής ανάπτυξης» και, πάνω απ'όλα, για «δημιουργία θέσεων εργασίας»: αυτό είναι το δόλωμα με το οποίο όλοι τσιμπούν.
Επειδή, δυστυχώς, η ιδέα των «Ειδικών Οικονομικών Ζωνών» μέλλει να μετατραπεί σε trendy των επομένων ετών στις ευρωπαϊκές χώρες που αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες, είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε σαφώς τί σημαίνει αυτή η ευφημιστική ετικέτα. «Ειδική Οικονομική Ζώνη» είναι ορισμένο τμήμα του εδάφους μιας χώρας, όπου οι νόμοι που διέπουν όλη την εθνική επικράτεια υποκαθίστανται από άλλους πιο βολικούς για τους επενδυτές που εγκαθίστανται σ'αυτήν. Για να προσελκύσουν κεφάλαια, οι ΕΟΖ, σε γενικές γραμμές, προσφέρουν τα εξής κίνητρα: εισαγωγή εξοπλισμού και πρώτων υλών απαλλαγμένων από δασμούς, δραστική μείωση των φορολογικών συντελεστών ή ακόμα και φορολογικές απαλλαγές, ελαστική εργατική νομοθεσία, ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων, ελεύθερη εξαγωγή των κερδών, επιδότηση εξόδων μεταφοράς, επιδότηση δαπανών πρόσληψης προσωπικού, και ειδικό καθεστώς αδειοδότησης. Σε αυτά τα κίνητρα προστίθεται επίσης η εκ μέρους του κράτους παροχή των απαραίτητων υποδομών σε οδικά δίκτυα, υδροδότηση, ηλεκτροδότηση, τηλεπικοινωνίες, υπηρεσίες υγείας κ.τ.λ. Και σαν να μην έφτανε αυτό, την διοίκηση της περιοχής ΕΟΖ ασκεί ένα νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου του οποίου ο κύριος μέτοχος είναι, σε πρώτη φάση ο Δήμος ή οι τοπικές αρχές της περιοχής όπου αυτή ιδρύεται και αργότερα οι ίδιες οι εγκατεστημένες εταιρείες.
Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι οι «Ειδικές Οικονομικές Ζώνες» είναι τμήματα εθνικού εδάφους εκχωρημένα στον έλεγχο του επενδυτή, ο οποίος τις διαχειρίζεται de facto σύμφωνα με το συμφέρον του.
Ας αφήσουμε όμως τους ευφημισμούς και ας μιλήσουμε καθαρά. Οι «Ειδικές Οικονομικές Ζώνες» γεννήθηκαν ως μία επινόηση του city του Λονδίνου για να δώσουν το φιλί της ζωής στην αποικιοκρατία που είχε ανάγκη να ανανεώσει την βικτωριανή εικόνα της ώστε να μπορεί να συνεχίσει την δράση της με επιτυχία στα νέα «ανεξάρτητα» έθνη. Η πρώτη ΕΟΖ ιδρύθηκε στα τέλη του 1979 στο Shenzhen, ένα μικρό τότε λιμάνι στα βόρεια του Hong Kong που σήμερα είναι μία ζούγκλα από ουρανοξύστες, με τις γυάλινες προσόψεις τους να κρύβουν την ακραία εκμετάλλευση και το αποκρουστικό πρόσωπο της διαφθοράς και της αυθαιρεσίας ως τρόπου ζωής. Απ'το πρώτο εκείνο πείραμα μέχρι σήμερα -χάρη στην προοδευτική απορρύθμιση των αγορών και την προοδευτική αύξηση της οικονομικής εξάρτησης των κυβερνήσεων-, έχουν κηρυχθεί σ'όλον τον κόσμο γύρω στις 4.000 Ειδικές Οικονομικές Ζώνες. Η διεθνής εμπειρία αποκαλύπτει ποιά είναι η αλήθεια σ'αυτές τις περιοχές: για τον εργαζόμενο, ωράρια εργασίας μεταξύ δέκα και δώδεκα ωρών καθημερινά (που μερικές φορές φθάνουν ακόμα και τις δεκαέξι σύμφωνα με στοιχεία του ΔΟΕ), ελαστικά ωράρια εξαρτώμενα από την επίτευξη αυστηρών «πλάνων παραγωγής» (στις ΕΟΖ της Κίνας οι εργαζόμενοι εργάζονται από 54 ως 77 ώρες την εβδομάδα), απαγόρευση σύστασης συνδικάτων, μεγάλη εργασιακή ανασφάλεια, υποβαθμισμένες συνθήκες εργασίας και ολοκληρωτική απουσία πιθανότητας προαγωγής∙ για τον επενδυτή, σχεδόν ολική φοροαπαλλαγή και εξαίρεση απ'την υποχρέωση συμμετοχής σε αναπτυξιακά προγράμματα για την χώρα∙ μακροπρόθεσμη εκμετάλλευση του περιοχής, με αντάλλαγμα ποσοστά επί των κερδών που σε ελάχιστες περιπτώσεις αγγίζουν το 1%∙ εφαρμογή μηχανισμών (fast-track) με σκοπό την αποφυγή περιβαλλοντικών και καταναλωτικών διατάξεων, καθώς και κανονισμών ασφαλείας και προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς∙ επιπλέον, απόλυτη απουσία κρατικού ελέγχου, η οποία ευνοεί το συνεχές ξέπλυμα τεραστίων κεφαλαίων.
Όποιος θελήσει να αντιτάξει ότι οι ΕΟΖ δημιουργούν θέσεις εργασίας θα πρέπει να γνωρίζει ποιοί είναι οι όροι της σύμβασης εργασίας∙ και επιπλέον θα πρέπει να γνωρίζει ότι αν και αρχικά προσλαμβάνεται τοπικός πληθυσμός ώστε ευνοηθεί η αποδοχή τους, η ιστορική εμπειρία αποδεικνύει πως η συνήθης πρακτική είναι να προσλαμβάνονται ως επί το πλείστον μετανάστες, εσωτερικοί ή εξωτερικοί, για όχι πολύ μεγάλες περιόδους και μέσω ιδιωτικών εταιρειών οι οποίες μπορούν να παρακρατούν ως προμήθεια μέχρι και το μισό του μισθού τους. Ακολουθώντας την ευρωπαϊκή Οδηγία σχετικά με τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες στα κράτη μέλη για τον επαναπατρισμό υπηκόων τρίτων χωρών (2008/115/EΚ), οι νομοθεσίες μας ήδη προετοιμάζουν το έδαφος ώστε οι εν αναμονή επίλυσης της υποθέσεώς τους παράνομοι μετανάστες να μπορούν να προσληφθούν σε καθορισμένες ζώνες, υποδεικνυόμενες από ορισμένες επίσημες αρχές (στην περίπτωση της Ελλάδας, Νόμος 3907/2011 37.5). Διαβάστε ανάμεσα στις γραμμές.
Τώρα που η «κρίση» επεκτείνεται και οξύνεται, τώρα που αρχίζει η ανεύρεση τρόπων για να πληρωθεί σε είδος ό,τι δεν μπορεί να πληρωθεί με χρήματα και οι περιουσίες των φορολογικών παραδείσων επιζητούν νέους παραδείσους επενδύσεων, θ' αρχίσουν να μας μιλούν για Ειδικές Οικονομικές Ζώνες και άλλους ευφημισμούς, ως υποτιθέμενη κινητήριο δύναμη ανάπτυξης και «επίλυσης» των προβλημάτων της χώρας. Γι'αυτό, καλό θα ήταν ν'ανοίξουμε τα μάτια και να γνωρίσουμε τις εμπειρίες από άλλα μήκη και πλάτη της Γης: για να είμαστε προετοιμασμένοι, για να μη μας ξανακοροϊδέψουν, και για να μην ξεχάσουμε ποτέ ότι αυτοί οι «παράδεισοι» είναι η άλλη όψη πολλών κολάσεων.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην ισπανική εφημερίδα "La Vanguardia" (28/9/2012)
